فصل 14 – آدمي و محيط زيست

منابع طبيعي

افزايش جمعيت، ميزان تقاضا را براي منابع طبيعي بالا مي برد و هر محيطي كه منشأ اين منابع است، تأثير مي گذارد. منابع طبيعي مواد خام مورد نياز انسان هاست. گروه اول بطور عمده از جانداران تشكيل شده و قابل جايگزيني است. مثل محصولات دامي،‌درختان ، نخ و پشم ، گروه دوم موادي هستند كه در صورت تمام شدن يا قابل جبران نيستند يا زمان لازم براي جايگزيني آنها به قدري طولاني است كه عملاً تجديد شدني محسوب نمي شوند. مثل : سوخت هاي فسيلي (نفت‌، گاز طبيعي،‌زغال سنگ) و معادن فلزات.
تأثير انسان بر محيط خود بسيار وسيع است. آلودگي هوا، آلودگي آب، افزايش زباله ، نابودي گياهان و جانوران و نيز تخريب لايه ي اوزون مثال هايي از نتيجه ي فعاليت هاي انسان است. كه باعث آسيب طبيعت گرديده است.

  حفظ محيط زيست :

حفاظت محيط زيست به معني تلاش براي دستيابي به توازن ميان استفاده از منابع طبيعي و حفظ آنها براي آينده است. حفظ ذخاير زيرزميني، منابع آب، مصرف صحيح انرژي و حفاظت از گياهان و جانوران مثال هايي در اين مورد هستند.
حمايت از تنوع موجودات زنده زمين مورد توجه پژوهشگران قرار دارد. گسترش شهرها، شهرك ها وآبادي ها . زيستگاه هاي طبيعي جانداران آن مناطق را از بين مي برد. علاوه بر آن آلودگي زمين، آب ، خاك و هوا و زندگي ساير جانداران اثر مي گذارد. دود حاصل از اتومبيل ها و كارخانه ها باعث نابودي درختان مي شود و گوناگوني زيستي را تهديد مي كند.
گوناگوني زيستي جنگل ها انبوه مناطق گرمسيري كه در مناطق استوايي زمين قرار دارند. از ساير مناطق بيشتر است. دو سوم از انواع مختلف موجودات زنده در اين جنگل ها كه آن ها را جنگل هاي پر باران استوايي مي نامند. زندگي مي كنند. متأسفانه اين گوناگوني در حال حاضر در حال تهديد است. هر روز ، مناطق وسيعي از اين جنگل ها براي توسعه زمين هاي كشاورزي، چرانيدن دام ها و استفاده از چوب درختان جنگلي از بين مي رود.اگر اين جنگل زدايي با همين سرعت ادامه يابد. در 25 سال آينده، حداقل نيمي از موجودات زنده زمين منقرض مي شود،‌يعني از كره زمين محو مي گردد.

 آلودگي هوا :

معمولاً آلودگي وقتي بوجود مي آيد كه چيزهايي كه نبايد در محيط باشد وارد آن مي شود.

آلودگي هوا يكي از مهمترين مسائل زيست محيطي ماست. اگر چه همواره برخي از اتفاقات طبيعي مثل آتش فشان ها باعث آلوده شدن هوا بوده اند، اما در گذشته، طبيعت اين فرصت را داشته است كه به ترميم خرابي ها بپردازد و محيط خود را تصفيه نمايد. امروزه هم پديده هاي طبيعي مواد آلوده اي را كه در هوا رها مي شود. پخش كرده و رقيق مي كنند. گاهي نيز ان ها را به صورت هاي مختلف وارد آب يا خاك مي نمايند ولي چون قدرت تصفيه ي طبيعت محدود است. در اغلب موارد نبرد با آلودگي هاي هوا ناكام مي ماند.
ذرات گرد و غبار و دود حاصل از سوختن ناقص از سوخت هاي فسيلي اثرات مختلفي بر زندگي انسان دارند. از جمله كاهش ميزان رسيدن نورخورشيد به زمين، كاهش رشد گياهان، فرسودگي ماشين آلات و كاهش عمر و كارايي آنها و ايجاد مشكلات تنفسي

  باران اسيدي :

همه ساله ميليون ها تن گازهاي اسيدي از نيروگاهها، وسايل نقليه و كارخانه ها توليد مي شود. اين گازها را با خود به زمين مي آورند و موجب آسيب هاي فراواني مي شوند. نابود شدن جنگل ها،‌آلوده شدن آب ها، و تخريب ساختمان ها از جمله : زيان هاي اين پديده هستند، باران اسيدي باراني است كه گازهاي اسيدي در آن حل شده اند.

باران هاي اسيدي ممكن است در جايي دورتر از كارخانه يا نيروگاهي كه آن را توليد كرده است ببارد، اثر اين نوع باران تدريجي است. ممكن است سالها طول بكشد تا از بين رفتن برگ هاي درختان به نابودي خود آن ها منجر مي شود و در نهايت، يك جنگل از بين برود مرگ آبزيان «رودخانه ها و درياچه ها نيز با افزايش ميزان اسيد آب بيشتر مي شود و در نهايت به نابودي همه ي گياهان و جانوران آلوده مي انجامد.  

  انسان و تغييردر طبيعت

زنجيره غذايي به روابط غذايي گفته مي شود كه بين يك توليد كننده و چند مصرف كننده برقرار مي شود. زنجيره هاي مختلف در ارتباط با يك ديگر شبكه ي غذايي را مي سازند. هرقدر گوناگوني در محيط طبيعي آن ها بيشتر بوده و در نتيجه ، مقدار ارتباط هاي بين جانداران بيشتر باشد. اجتماع آن ها پايدارتر است. يك اجتماع بزرگ را مي توان مانند يك شبكه بزرگ دانست.
اگر در يك شبكه بزرگ، تعدادي از تارها پاره شوند، شبكه هم پا بر جا مي مانند و از بين نمي رود. فعاليت هاي انسانها ممكن است طبيعت را تحت تأثير قراردهد. اين اثرها ممكن است مثبت يا منفي باشند. مثلاً وقتي انسان كشاورزي مي كند، بعضي از حلقه هاي زنجيره هايي غذايي را از بين مي برد و بعضي ديگر را تكثير مي كند.
مثلاً براي درست كردن زمين هاي كشاورزي، محيط هاي طبيعي شامل گياهان و جانوراني كه بطور طبيعي در آن جا زندگي مي كنند را نابود و در عوض گياهان كاشتني را در آن جا تكثير مي كنند. با ظهور گياهان كشاورزي، گروهي ديگر از مصرف كنندگان مانند پرندگان و جوندگان مثل موش و نيز حشرات، كه از بخش هايي از گياهان كاشتني تغذيه مي كنند تكثير پيدا مي كنند. انسان سعي مي كند اين جانوران را كه از نظر غذايي رقيب او هستند، از بين ببرد و براي اين منظور از سموم و حشره كش ها استفاده مي كند.
سموم به دلايل مختلفي استفاده مي شوند. مثلاً براي نابود كردن پشه هايي كه در مناطق گرمسيري بيماري مالاريا را به انسان منتقل مي كنند، از سموم حشره كش استفاده مي شود. 
به هر حال زندگي انسانها بر زندگي ساير جانداران اثر مي كند. پژوهش ها نشان داده است كه انسان در بعضي موارد از توازن هاي ظريفي را كه در طبيعت وجود دارد به هم زده است. به هم خوردن تعادل و توازن اين شبكه ي زندگي همه را به خطر مي اندازد و آن را با مشكل روبه رو مي كند.
اثر انسان بر محيط زيست بسيار بيشتر از اثر مجموع همه ي جانداران ساكن زمين است. مثلآً سرازير شدن نفت از نفت كش هاي آسيب ديده ،‌همه ساله موجب مرگ ميليون ها جانور دريازي و نيز جانوراني كه از آنها تغذيه مي كنند مي شود. سوختن نفت و مشتقات آن باعث،‌آزاد شدن ميليون ها تن كربن دي اكسيد در هر سال مي شود.

از جمله نمونه هايي كه از اثرهاي منفي انسان بر محيط زيست كشورمان وجود دارد. مي توان به آلودگي درياي خزر، آلودگي آب هاي بعضي از رودها ، آلودگي شهرهاي بزرگ و قطع بي حساب درختان جنگل ها اشاره كرد.

  سؤال
1 – منظور از منابع طبيعي چيست و بر چند نوع است؟

منابع طبيعي،مواد خام مورد نياز انسانها است و به دو صورت تجديد نشدني در طبيعت وجود دارد. 

2 – منظور از حفاظت محيط زيست چيست؟
تلاش براي دستيابي به توازن ميان استفاده از منابع طبيعي و حفظ آنها براي آينده 

3 – منظور از باران اسيدي چيست؟
باران اسيدي باراني است كه گازهاي اسيدي در آن حل شده اند. 

4 – گازهاي اسيدي چگونه توليد مي شوند؟
اين گازها ناشي از فعاليت روزانه نيروگاههاي،‌وسايل نقليه و كارخانه ها هستند. 

5 – منظور از زنجيره ي غذايي چيست؟
زنجيره غذايي به روابط غذايي گفته مي شود كه بين يك توليد كننده و چند مصرف كننده برقرار مي شود. 

6 – توضيح دهيد سوختن نفت و مشتقات آن چه اثري مي تواند بر ميزان آب اقيانوسها داشته باشد؟
سوختن نفت و مشتقات آن باعث آزاد شدن ميليون ها تن كربن دي اكسيد در هر سال مي شود. اين كربن دي اكسيد اضافي هواي كره ي زمين را گرم تر مي كند كه باعث ذوب يخ هاي قطبي و افزايش ميزان آب اقيانوس ها مي شود.